TOPIK 4  (VIII a) SASTERA TRADISIONAL BERBENTUK PUISI (DIKIR)

NOTA RINGKAS TENTANG DIKIR

Masyarakat Melayu tradisional kaya dengan pelbagai khazanah genre puisi tradisional, misalnya pantun, syair, gurindam, dikir, seloka, peribahasa dan nazam.  Jika diperincikan, setiap

genre puisi itu mempunyai fungi, asal usul kemunculan, bentuk, fungsi dan keistimewaannya yang tersendiri. Khazanah yang berharga ini dan diwarisi dari generasi ke generasi sepatutnya diterjemahkan ke dalam masyarakat kini sama ada dalam bentuk bercetak atau elektronik. Jika tidak dikembangkan, khazanah puisi ini akan pupus dan tidak dikenali lagi oleh generasi akan datang. Jika genre puisi itu dipaparkan di media baharu, setidak-tidaknya ia muncul juga untuk tatapan khalayak siber. Dalam hal ini, kajian Helmi Hussin (2007) mendapati puisi dikir laba kian pupus di negeri-negeri Pantai Timur – Kelantan dan Terengganu.

Buku puisi Melayu tradisional berjudul Mencerna Pancaindera: Gugusan Gurindam, Syair dan Dikir  merupakan koleksi karya yang pernah diterbitkan dalam media elektronik eSastera. com (kini eSastera2u. com).  Penghasilan puisi Melayu tradisional – genra gurindam, syair dan dikir  adalah atas kesedaran bahawa genre puisi ini kian tidak mendapat tempat dalam kalangan generasi siber kini.  Selain itu, persoalan kontemporari  disuratkan dan disiratkan dalam genre puisi tersebut selari perkembangan dan peristiwa yang berlaku.

Menurut Harun Mat Piah (1989 ), dikir ialah puisi yang tidak  tentu bentuknya. Dikir mengandungi baris-baris yang berturutan baik berangkap atau tidak.  Dikir mempunyai  baris-baris berangkap.  Selain itu,   dikir tidak tentu jumlah rangkap dan jumlah kata dalam sebaris.

Pada asasnya bentuk dikir ada persamaan dengan talibun, nazam, dan bahasa berirama.

Harun Mat Piah (1989 ) menyatakan bahawa dikir merangkumi permainan kesenian asalnya tetapi unsur-unsur keagamaan telah dihilangkan; tidak lagi seperti isi nazam dan masnawi.

Dikir yang masih popular dan bertahan mengikut peredaran zaman ialah dikir barat. Dikir barat merupakan satu persembahan negeri Kelantan yang disampaikan secara berkumpulan. Setiap kumpulan biasanya diketuai oleh seorang Tukang karut dan Tok Juara. Tukang karut dan Tok Juara akan mendahului nyanyian sambil berbalas-balas pantun dan diikuti oleh awak-awak sebagai suara latar dengan suara yang kuat dan lantang.

Dikir barat merupakan permainan tradisional yang paling digemari oleh masyarakat Melayu di Kelantan dan di Selatan Thailand. Dikir barat wujud dalam kalangan masyarakat biasa di kampung  dan di pinggir bandar.  Dikir barat ini boleh dipersembahkan sebagai hiburan atau pun dipertandingkan. Tradisi berdikir biasanya dipersembahkan oleh masyarakat pada musim menuai padi,  di majlis perkahwinan dan kenduri atau diadakan pertandingan dikir barat.  

Perkataan dikir ialah hasil dari dua cantuman seni persembahan dan sastera iaitu dikir dan genre pantun atau syair (Dikir Barat, t. t). Lirik-lirik dilagukan berupa pantun dua atau empat kerat atau berbentuk syair  yang skema rima hujung baris /aaaa/. Ada ketika bentuk lirik bergabung; pantun dan syair. Dalam konteks dikir sebagai puisi Melayu tradisional yang dipersembahkan ini, Mencerna Pancaindera: Gugusan Gurindam, Syair dan Dikir -  bentuknya pantun dua kerat dengan skema rima hujung baris /aa/. Namun jumlah barisnya tidaklah seperti dalam pantun dua atau empat kerat, iaitu biasanya empat perkataan dalam satu baris. Persoalan dalam dikir pula pelbagai yang menyentuh isu-isu kontemporari, misalnya Universiti Utara Malaysia (UUM) sebagai Universiti Pengurusan, pelbagai isu pembuangan, patriotisme dan kemerdekaan. Selain itu, dikir yang dalam buku ini, boleh dipersembahkan dengan melagukannya di majlis-majlis yang bersesuaian. Insya-Allah, puisi dikir ini ada manfaat untuk seni, sastera, budaya dan mesej buat para peminat, penggiat, pengarang dan pengkaji sastera-budaya Melayu. Al-Alim (Allah Yang Maha Mengetahui).

Rujukan

Dikir barat. (t. t). Dicapai daripada http://tanahmerah.webs.com/dikirbarat.htm

Harun Mat Piah. (1989). Puisi Melayu tradisional: Pembicaraan genre dan fungsi. Kuala   Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Helmi Bin Hussin. (2007). Dikir Laba: Konsep, asal usul, sejarah perkembangan dan falsafah.       Kertas projek ijazah Sarjana Pendidikan, Fakulti Bahasa. Tanjong Malim: Universiti         Pendidikan Sultan Idris.